Page 133 - Multidisipliner Covid 19

Enfeksiyon Hastal›klar› Uzman› Gözünden COVID-19 Hastal›¤› ve Karaci¤er

yanıtlamışlardır. Bangash ve arkadaşları (10) ciddi olgularda karaciğer
hasarının fazla olduğu belirtilse de, çalışmalardaki verilere göre aslında
karaciğer tutulumunun hafif, geçici olup, sonuçları etkilemediğini iddia
etmiştir. İlaç ilişkili karaciğer hasarı olabileceği, CK, LDH yüksekliği de
düşünülünce, AST yüksekliğinde hastalık seyrinde görülen miyozitin de
neden olabileceğini belirtmişlerdir. Karaciğerin direkt viral hasar dışında,
sitotoksisiteye veya immün sistemdeki denge bozukluğuna bağlı olarak
veya koagulasyon ve fibrinolitik yolun aktivasyonu ile de etkilenebileceği
öne sürülmüştür. Yazıda COVID-19 ilişkili hepatik hasar terimine
takılmaktan ziyade viral etkenle mücadele ve doğal immün yanıt üzerine
eğilmek gerektiği vurgulanmıştır.

Karaciğer hasarı virüse, immün yanıta, ortaya çıkan sitotoksik yanıta,
aktifleşen koagulasyon mekanizması ve fibrinolitik sisteme,tedavi öncesi
veya tedavide kullanılan ajanlara, hipoksiye, solunum desteğinde
kullanılanlara bağlı olabilir. Bu durumu aydınlatmak için karaciğer biyopsi
sonuçları bize yardımcı olabilir. Altmışdokuz yaşında erkek hastanın
karaciğer biyopsisinde portal alanda belirgin enflamasyon izlenmemiş,
çok az sayıda hepatositte muhtemel iskemi ve hipoksi ile ilgili değişiklikler
izlenmiştir (4). COVID-19 nedeni ile hayatını kaybetmiş, 50 yaşında bir
hasta steroid, moksifloksasin, lopinavir/ritonavir, interferon alma öyküsü
mevcut olup, post mortem karaciğer biyopsisinde orta derecede
mikroveziküler steatoz, hafif lobular, portal aktivite saptanmış. Bu durum
SARS-CoV-2 enfeksiyonu veya ilaç ilişkili karaciğer hasarını düşündür-
mektedir. Ancak viral partiküller izlenmemiştir (11).

SARS-CoV2 virüs enfeksiyonu patogenezinde önemli rol oynayan ACE2
reseptörleri daha çok kalp, böbrek ve testislerde yer alırken, kolon gibi
dokularda daha az görülür. Ancak hastalar %2-10 ishal ile karşımıza
gelmektedir. Bu durumda acaba bu reseptör karaciğerde mevcut mu?
Mevcut ise virus direct karaciğer hasarına neden olabilir. Kolonda reseptör
az ise dışkıda virüsün kaynağının ne olduğu gibi sorular akla gelmektedir.
Chai ve arkadaşları (12) sağlıklı insanların ve kolorektal kanser hastalarının
karaciğer örneklerinde kolanjiositlere özgü ACE2 ekspresyonu
tanımlamışlardır. Virüs için hepatositlerin en azından ACE2 yolu ile direkt
hedef organ olmadığını belirtmişlerdir. Kolanjiositlerin ise çok fonksiyonlu
olup karaciğer rejenerasyonu ve immün yanıtta rol oynadığını, o nedenle

132